عفونت ریه و بیماری‌های مرتبط: از علائم تا درمان

ریه یکی از اعضای بدن انسان است که نفس کشیدن و یا به عبارت دیگر، حیات را برای ما تعریف می‌کند. در این مقاله قصد داریم برخی بیماری‌های مرتبط با عفونت ریه را مرور کنیم. با نگاهی به علایٔم شایع و عمومی این دسته از بیماری‌ها، به بررسی میزان خطرناک بودن آن‌ها می‌پردازیم و میزان اثربخشی آنتی‌بیوتیک یا واکسن – در صورت موجود بودن – را بیان می‌کنیم.

عفونت ریه

عفونت ریه یا عفونت تنفسی زمانی رخ می‌دهد که یک میکروب خطرناک مانند باکتری یا ویروس وارد ریه‌ها شده و به آن آسیب برساند. شدت عفونت ریه می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. درحالتی که فرد به عفونت حاد مبتلا شود، این وضعیت می‌تواند تهدید کننده زندگی او باشد. عفونت‌ها می‌توانند بر سینوس‌ها، گلو، ریه‌ها و یا راه‌های هوایی تاثیر منفی بگذارند.

با این‌حال، اکثر انواع عفونت ریه قابل درمان است و بیشتر افراد بهبود می‌یابند، اما این بدان معنا نیست که نباید این دسته از بیماری‌ها را جدی گرفت. عفونت ریه به ویژه در نوزادان، افراد مسن و یا افراد مبتلا به بیماری‌های ریوی یا دارای سیستم ایمنی ضعیف می‌تواند خطرات جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.

شناسایی نوع عفونت ریه یک فرد برای درمان آن مهم است. انواع بیماری‌هایی که با عفونت ریه مرتبط هستند، هرکدام علایٔمی دارند که می‌توانند گاهی مشابه هم باشند. از سوی دیگر، بیماری‌های مانند سرطان ریه نیز گاهی علایٔمی مشابه با این دسته بیماری‌ها دارند، بنابراین بهتر است در مرحله اول مشاهده این علایٔم سریعا به پزشک مراجعه شود.

دستگاه تنفسی انسان به دو قسمت «دستگاه تنفسی فوقانی» و «دستگاه تنفسی تحتانی» تقسیم می‌شود. عفونت‌های هرکدام از این دو قسمت متفاوت است.

عفونت دستگاه تنفسی فوقانی

عفونت دستگاه تنفسی فوقانی عمدتا بر سینوس‌ها و گلو تاثیر می‌گذارد. علایٔم این نوع عفونت‌ها عبارتند از: آبریزش بینی، گلودرد و سرفه. درمان این نوع از عفونت‌ها اغلب شامل استراحت کردن، مصرف مایعات و مسکن‌ است. این عفونت‌ها عمدتا سبک بوده و به مرور زمان خود به خود از بین می‌رود.

بیماری‌های مرتبط با عفونت دستگاه تنفسی فوقانی عبارتند از: سرماخوردگی، لارنژیت، فارنژیت (گلودرد) و سینوزیت (عفونت سینوس‌ها).

عفونت دستگاه تنفسی تحتانی

این عفونت بر راه‌های هوایی و ریه‌ها تاثیر می‌گذارد و بررسی بیماری‌های مرتبط با آن، موضوع اصلی مطالعات ما در این مقاله است. به طور کلی، عفونت‌های دستگاه تنفسی تحتانی طولانی‌تر و جدی‌تر است. این بیماری‌ها عبارتند از: پنومومی، برونشیت و غیره. زمانی که ویروس یا باکتری وارد سیستم تنفسی فرد می‌شود، عفونت دستگاه تنفسی تحتانی آغاز می‌گردد. برای مثال، ممکن است یک سطح آلوده را لمس کنید یا با فردی که بیمار است دست بدهید. سپس دهان، بینی یا چشم‌های خود را لمس کنید. در این صورت میکروب به صورت مستقیم وارد بدن شده و آن را آلوده می‌کند.

در زیر برخی از این بیماری‌ها را به اختصار مرور کرده‌ایم.

ذات‌الریه یا پنومونی

پنومومی یکی از شایع‌ترین عفونت‌های ریوی است که باعث التهاب در این عضو حیاتی بدن می‌شود. در این بیماری، بخشی از ریه به نام «آلویٔول» که هوا را در خود نگه می‌دارند، دچار تورم می‌شود. این مسیٔله می‌تواند تنفس را برای فرد دشوار کند. در موارد شدیدتر، ذات‌الریه می‌تواند کشنده باشد.

باکتری‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌ها همگی می‌توانند سبب پنومومی یا ذات‌الریه شوند. به عنوان مثال، ویروس آنفولانزا می‌تواند به عمق ریه‌ها نفوذ کرده و در آن محل تجمع کند. گسترش ویروس در این ناحیه سبب ذات‌الریه می‌شود.

ویروس کرونا که در سال ۲۰۱۹ سبب همه‌گیری در سراسر جهان شد، یکی از بیماری‌های تنفسی است که می‌تواند سبب ذات‌الریه شود. هنگامی که فرد به کرونای شدید مبتلا می‌شود، ذات‌الریه ایجاد شده در اثر آن می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد. این بیماری باعث نارسایی اندام‌ها، لخته شدن خون و سایر مشکلات سلامتی می‌شود.

برخی از علایٔم ذات‌الریه عبارت است از: تنگی نفس، سخت نفس کشیدن، گیجی، ضعف مداوم، تب، درد در ناحیه قفسه سینه و سطح پایین اکسیژن خون.

نوع درمان پنومونی به میزان شدت آن در بدن و همچنین علت ابتلای فرد بستگی دارد. به عنوان مثال، در پنومونی باکتریایی احتمالا می‌توان از آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان کمک گرفت. درمان پنومونی ویروسی از نوع حمایتی است، به این معنا که پزشک فرد بیمار را تحت نظر می‌گیرد و وابسته به نوع علایٔم بدن او را از عفوت پاک می‌کند.

در صورتی که فردی به ذات‌الریه شدید مبتلا شده باشد، نیاز به بستری در بیمارستان و یا استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی در منزل احساس می‌شود. خوشبختانه علم پزشکی موفق به ساخت واکسن‌هایی شده است که قادر هستند از ابتلای افراد به برخی از اشکال ذات‌الریه جلوگیری کنند. این واکسن‌ها همچنین ممکن است خطر ابتلا به انواع خاص دیگری از ذات‌الریه را کاهش دهند. برای مثال، واکسن آنفولانزا در این مورد کارایی بسیاری دارد.

عفونت ریه و سل

بیماری سل یکی دیگر از بیماری‌های مرتبط با عفونت ریه است. در این بیماری یک باکتری به نام «مایکوباکتریوم توبرکلوزیس» باعث ایجاد عفونت در ریه می‌شود. بیماری سل را با نام مخفف «TB» نیز می‌شناسند.

در برخی افراد، باکتری سل بدون ایجاد بیماری و مزاحمت در بدن زندگی می‌کند. با این‌حال، در بسیاری موارد، این باکتری بر سلامت ریه‌ها اثر می‌گذارد و ممکن است عفونت آن به سایر نواحی بدن نیز آسیب برساند.

برخی از علایٔم سل عبارتند از: سرفه‌ای که به مدت بیش از سه هفته طول می‌کشد، سرفه خونی، درد قفسه سینه، ضعف مداوم بدن، تب و یا لرز. اگر سل به نواحی دیگر بدن سرایت کند، ممکن است علایٔم آن متفاوت باشد.

هرچه فرد زودتر برای تشخیص و درمان سل اقدام کند، احتمال اینکه بیماری را به دیگران انتقال دهد و یا عوارض جدی ناشی از آن را تجربه کند، کمتر می‌شود.

در این مورد نیز آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند در از بین بردن عفونت ریه مفید باشند. با این‌حال، اگر فردی دارای عوارض جدی باشد ممکن است به اشکال دیگری از درمان نیاز داشته باشد. احتمالا پزشک نمونه‌ای از مخاط بینی را تهیه کرده تا با آزمایش کردن آن بتواند داروهای مناسب را تجویز کند.

آنفولانزا

در میان بیماری‌های مرتبط با عفونت ریه، می‌توان گفت آنفولانزا شایع‌ترین آن است. این بیماری هم دستگاه تنفسی فوقانی از جمله گلو و بینی را درگیر می‌کند و هم ریه‌ها را. موارد شدید آنفولانزا می‌تواند کیسه‌های هوایی ریه‌ها را ملتهب کرده و به آن‌ها آسیب برساند. در صورتی که فرد به آنفولانزا شدید مبتلا شود، ریه‌ها دچار ذات‌الریه می‌شوند و تنفس دشوار می‌گردد.

اگرچه آنفولانزا معمولا خود به خود از بین می‌رود، اما افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند – مانند نوزادان، کودکان خردسال و افراد مسن – احتمالا مشکلات تنفسی شدید‌تری را تجربه می‌کنند. در یک نوزاد تازه متولد شده، آنفولانزا می‌تواند اوضاع را بسیار وخیم و خطرناک کند.

برخی از علایٔم عمومی این بیماری عفونت ریه عبارت است از: علایٔم مشابه سرماخوردگی که به صورت ناگهانی ظاهر می‌شوند، تب و خستگی شدید، سردرد، درد عضلانی، استفراغ و اسهال.

اکثر مردم در موارد ابتلای خفیف به آنفولانزا نیازی به درمان ندارند. با این‌حال، پزشک می‌تواند داروهای ضد آنفولانزا را در چند روز اول بیماری تجویز کند. این داروها می‌توانند به رفع سریع‌تر بیماری کمک کنند. همچنین در این صورت خطر پیشرفت بیماری و ابتلا به ذات‌الریه نیز کاهش می‌یابد.

در صورتی که فرد به آنفولانزا مبتلا شود، بهتر است موارد زیر را رعایت کند: استراحت کردن تا حد امکان. نوشیدن مایعات به اندازه کافی و استفاده از دارو به منظور کنترل تب.

جالب است بدانید برخلاف بیماری‌های مذکور پیشین که آنتی‌بیوتیک نقش موثری در درمان آن‌ها دارد، این دارو در مورد آنفولانزا نقش چندانی ایفا نمی‌کند. با این‌حال، برخی افراد دچار عفونت‌های ثانویه مانند عفونت گوش می‌شوند. آن‌ها باید در صورت مشاهده علایٔم جدید یا بدتر شدن احوال باید به پزشک مراجعه کنند تا ببینند آیا آنتی‌بیوتیک می‌تواند مناسب باشد یا خیر.

برونشیت، یکی دیگر از بیماری‌های عفونت ریه

یکی دیگر از بیماری‌های عفونت ریه «برونشیت» است. در این بیماری لوله‌های برونش دچار عفونت می‌شوند. این لوله‌ها در جذب اکسیژن به بدن کمک می‌کنند. عفونت ریه در این مورد می‌تواند ویروسی یا باکتریایی باشد.

در برخی موارد، فرد پس از ابتلا به عفونت دیگری مانند آنفولانزا یا سرماخوردگی به برونشیت مبتلا می‌شود.

علایٔم عمده بیماری برونشیت عبارت است از: خس‌خس سینه یا سرفه، سرفه مداوم – تا چند هفته پس از سرماخوردگی، درد قفسه سینه، تب و خستگی مداوم.

برونشیت همچنین می‌تواند به عنوان یک مشکل مزمن ظاهر شود. با این‌حال، برونشیت مزمن یک عفونت نیست.

درمان برونشیت به علایٔم فرد و ویروسی یا باکتریایی بودن آن بستگی دارد. آنتی‌بیوتیک‌ها فقط قادر هستند برونشیت باکتریایی را درمان کنند. با این‌حال، بزرگسالان سالم ممکن است نیازی به آنتی‌بیوتیک نداشته باشند – حتی اگر عفونت باکتریایی باشد.

برونشیت ویروسی معمولا خود به خود از بین می‌رود. اما در مواردی ممکن است فرد به دارو نیاز داشته باشد – به خصوص در مواردی که فرد سرفه شدید داشته باشد.

سیاه سرفه

آخرین بیماری مرتبط با عفونت ریه، سیاه سرفه است. سیاه سرفه یک عفونت باکتریایی بسیار مسری است که در نوزادان و کودکان خردسال شایع است.

علایٔم عمومی سیاه سرفه عبارتند از: سرفه‌های شدید و طولانی مدت، مشکل در تنفس و نفس نفس زدن.

آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند سیاه سرفه را در بسیاری از موارد درمان کنند. با این‌حال، عفونت می‌تواند به سرعت در نوزادان و کودکان یا افراد با مشکل ایمنی گسترش یابد. پس مهم است که این بیماری به سرعت شناسایی شود.

برای پیشگیری از سیاه سرفه، افراد در مرحله می‌توانند واکسن آن را دریافت کنند.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت ریه هستند؟

عفونت‌هایی که در بالا از آن‌ها صحبت کردیم، شایع هستند و هرکسی می‌تواند به آن مبتلا شود. با این‌حال، گروه‌های خاصی از مردم بیشتر در معرض خطر ابتلا هستند. در این میان می‌توان به کودکان اشاره کرد زیرا سیستم ایمنی بدن آن‌ها هنوز به صورت کامل رشد نکرده است. آن‌ها همچنین قادر به رعایت اصول پیشگیری که در زیر به مطالعه آن می‌پردازیم، نیستند.

افرادی که مشکلات قلبی یا ریوی دارند نیز در معرض خطر هستند. کسانی که به علت ابتلا به هر نوع بیماری سیستم ایمنی ضعیفی دارند، در این گروه قرار می‌گیرند.

پیشگیری

علاوه بر واکسن که در بررسی موارد بالا به آن اشاره کردیم، روش‌های دیگری برای پیشگیری از ابتلا به بیماری عفونت ریه وجود دارد. این روش‌ها ساده هستند و می‌توان با انجام دادن آن‌ها به صورت پیوسته تا حد خوبی از ابتلا به بیماری جلوگیری کرد.

در مرحله اول پزشکان توصیه می‌کنند که در هنگام سرفه یا عطسه کردن حتما جلوی دهان را با دستمال بپوشانیم. سپس دستمال را در سطل زباله انداخته و دست‌ها را به صورت مرتب بشوییم.

استفاده از ماسک در مکان‌های عمومی شلوغ و سربسته تا حد خوبی می‌تواند از انتقال بیماری‌های تنفسی جلوگیری کند. به یاد داشته باشید که ماسک‌ها یکبار مصرف هستند و باید پس از هربار مصرف آن‌ها را تعویض کرد.

در نظر داشته باشید که مصرف دخانیات مانند سیگار یا قلیون می‌تواند سلامت ریه را به خطر بیندازد. در این صورت سیستم ایمنی در برابر ویروس‌ها یا باکتری‌هایی که سبب عفونت ریه می‌شوند، ضعیف شده و فرد سریع‌تر مبتلا می‌گردد.

استفاده از مولتی‌ویتامین‌ها و مکمل‌های مواد غذایی نیز سبب تقویت سیستم ایمنی بدن شده تا بتواند در صورت حضور ویروس یا باکتری به نحو بهتری به مقابله با آن بپردازد.