طبق قانون ساماندهی خودرو، شرکت‌های خودروساز ملزم به عرضه ۱۰ درصد از فروش محصولاتشان در قالب طرح خروج فرسوده‌ها هستند. در حالی که به نظر می‌رسد این موضوع برای مصرف‌کنندگان واقعی چندان جذاب نیست، اما دلالان را اقناع می‌کند. طبق قانون مورد نظر، ۱۰ درصد از فروش خودروسازان باید به خروج و جایگزینی مدل‌های فرسوده اختصاص پیدا کند و بر این اساس، مالکان این خودروها از شانس بالاتری نسبت به مشتریان برخوردار هستند. این در حالی است که با توجه به قوانین مربوط به اسقاط، این طرح برای بسیاری از مالکان خودروهای فرسوده از جذابیت لازم برخوردار نیست و در عوض، واسطهگران و دلالان را جذب کرده است.
معیار فرسوده‌بودن یک خودرو بر‌اساس آیین‌نامه خارج‌کردن خودروهای فرسوده و قانون هوای پاک، مرز سن فرسودگی است. سن فرسودگی برای خودروهای عمومی بنزینی و دوگانه سوز 8 سال، خودروهای عمومی پایه گازسوز 10 سال، خودروهای عمومی برقی 14 سال، وانت پایه گازسوز 14 سال، بنزینی دوگانه سوز دیزلی 13 سال، اتوبوس درون شهری دیزلی 8 سال، اتوبوس پایه گازسوز 10 سال، اتوبوس درونشهری برقی (بازسازیشده) 20 سال، مینی‌‌بوس و میدل باس درونشهری و برون‌شهری دیزلی 8 سال و پایه گاز 10 سال و برای برقی بازسازیشده 20 سال در نظر گرفته شده است.
متقاضیان شرکت در طرح اسقاط و جایگزینی خودروهای فرسوده، در صورت برنده‌شدن در قرعه‌کشی، باید ظرف مدتی معین نسبت به از رده خارج کردن خودروی خود اقدام کنند. در‌واقع تحویل خودروی ثبتنامی به آنهایی که در طرح مورد نظر برنده شده‌اند، منوط به ارائه گواهی اسقاط است و در غیر این صورت، خودرویی تحویل نخواهد شد. تا این‌جای کار روالی طبیعی به حساب می‌آید، منتها مسئله اینجاست که در ازای اسقاط خودروی فرسوده، پولی به مالکان آنها پرداخت نخواهد شد.
به عبارت بهتر، مالکان خودروی فرسوده در عوض امتیازی که نصیب آنها شده (افزایش شانس برنده شدن در قرعه‌کشی)، عملاً خودروی خود را باید رایگان در اختیار مراکز اسقاط قرار دهند. این در حالی است که آنها برای پرداخت پول خودروی ثبتنامی، روی فروش خودروی فرسوده خود حساب باز کرده‌اند و وقتی قرار باشد از این بابت پولی دریافت نکنند، خیلی‌ها انگیزه لازم را برای شرکت در این طرح نخواهند داشت. هرچند با در‌نظر‌گرفتن اختلاف قیمت کارخانه و بازار خودروی نو و قیمت پایین خودروی فرسوده، برنده‌شدن در این طرح باز هم به نفع مشتریان است، اما این موضوع به اندازه کافی برای مصرف‌کنندگان واقعی که با کمبود نقدینگی مواجه‌اند و نمی‌خواهند خودروی فرسوده‌شان را رایگان اسقاط کنند، جذابیت کافی ندارد.
از آن سو، اما طرح خودروهای فرسوده برای واسطهگران و دلالان جذاب است؛ زیرا با وجود اینکه بابت اسقاط خودروی فرسوده پولی در کار نیست، باز هم به دلیل وجود اختلاف قیمت کارخانه و بازار خودروی نو، طرح مورد نظر جذابیت لازم را برای آنها دارد. از همین رو، هیچ بعید نیست بخشی از ثبت‌نام‌های طرح اسقاط، به واسطه اجاره کارت ملی مالکان خودروهای فرسوده انجام شده باشد. به عنوان مثال، اگر قیمت یک پژو آر دی فرسوده را 40 میلیون تومان در نظر بگیریم، مالک این خودرو اگر در طرح اسقاط برنده پژوپارس شود، عملاً از ناحیه اختلاف قیمت کارخانه و بازار این خودرو حدود 150 میلیون تومان سود خواهد کرد. با کسر 40 میلیون تومان ارزش خودرو که نصیب وی نمی‌شود، فرد برنده باز هم 110 میلیون تومان سود خواهد کرد. با این حساب، طرح اسقاط و جایگزینی فرسوده‌ها در فروش خودروسازان، نوعی رانت را در دل خود جای داده که به نظر می‌رسد با توجه به تأثیر آن روی از رده خارج کردن فرسوده‌ها، سیاست‌گذار چشم خود را بر آن بسته است.
<دیجیاتو / منبع
